Wat is neuroplasticiteit van de hersenen?

Een ander woord voor neuroplasticiteit is hersenadaptatie of aanpassing van het brein en daarmee de aansturing van uw lichaam. Het enorme aanpassingsvermogen van de hersenen ook op oudere leeftijd wordt de laatste jaren pas erkent.

Neuroplasticiteit: Maakt u van uw hersenen een meesterwerk of chaos?

Waarom is neuroplasticiteit van de hersenen interessant?

Het korte antwoord hierop is, omdat het beïnvloedbaar is en daarmee impact op onze levenskwaliteit heeft. Voordat we echter verder op deze vraag ingaan, is het handig om de term neuroplasticiteit verder te definiëren en de achtergrond hiervan te schetsen.

Neuroplasticiteit is een verzamelnaam die verwijst naar de verschillende mogelijkheden die onze hersenen hebben om zich tijdens het leven aan te passen aan onze omgeving, interne ervaringen en ons gedrag. Om de overleving van een soort te bevorderen is het zenuwstelsel gemaakt om zich, op basis van eerder geleerde ervaringen, aan zijn omgeving aan te passen. Dit geldt voor alle organismen met een zenuwstelsel.

Het idee dat een volwassen brein kon veranderen, zou 50 jaar geleden als ketterij worden beschouwd. Onderzoekers accepteerden dat het onvolwassen brein kneedbaar was, maar geloofden dat het langzaam harder werd, zoals klei dat in mal wordt gegoten een permanente structuur krijgt. Onderzoekers geloofden ook dat we geboren worden met alle hersencellen die we ooit zouden krijgen, dat de hersenen niet in staat waren zichzelf te herstellen en dat daarom elke vorm van hersenschade niet hersteld kon worden. (Moheb Costandi, 2016)

In de jaren 80 bevestigden onderzoekers van de Universiteit van Californië (UCSF) dat de menselijke hersenen zichzelf remodelleren volgens de wetmatigheid van Hebb. De psycholoog Donald Hebb stelde als eerste dat “Neurons that fire together, wire together”. Dit betekent dat de hersenen continue zichzelf veranderen en functioneren op basis van inkomende stimuli.

 

Types neuroplasticiteit

Neuroplasticiteit wordt om verder te definiëren ingedeeld in twee types:

1- Functionele plasticiteit:

De mogelijkheid van de hersenen om hersenfuncties van één gebied naar een ander gebied in de hersenen te verplaatsen.

2- Structurele plasticiteit:

De mogelijkheid van de hersenen om daadwerkelijk als resultaat van leren zijn fysieke structuur te veranderen. Neuroplasticiteit vindt door het gehele brein plaats en veel verschillende fysieke structuren kunnen hierbij betrokken zijn, zoals bijvoorbeeld neuronen, synapsen, bloed voorzienende cellen en glia cellen.

 

6 basisbeginselen van neuroplasticiteit

1- De hersenen stoppen nooit met veranderen

De hersenen hebben een erg dynamische structuur die veel verandering ondergaat. De hersenen van een tweejarige hebben al voor 80% de afmeting van een volwassen brein. De veranderingen gebeuren niet alleen tijdens het opgroeien, maar ook gedurende het gehele leven. Vroeger dacht men, zoals hierboven vermeldt, dat de hersenen alleen veranderen tijdens het opgroeien. Het is waar dat de hersenen meer plasticiteit vertonen in de jongere jaren in vergelijking tot de oudere jaren, maar het vindt tot de dood nog steeds plaats. Dit betekent dat men niet ‘vastzit’ aan de hersenen zoals ze nu gestructureerd zijn.

2- Door neuroplasticiteit vindt al het leren plaats

Leren en geheugenvorming zijn neuroplastische processen in onze hersenen. Door het aantal verbindingen tussen hersencellen te veranderen wordt bijvoorbeeld informatie naar het geheugen weggeschreven. De synapses in de hersenen lijken hier een belangrijke rol in te spelen. Dit betekent dat als een oefening of handeling zich herhaalt, dat neurale verbindingen in de hersenen worden versterkt. Dit kent zijn voor- en nadelen. Dit geldt namelijk voor slechte gewoontes, zoals verslavingen. Maar het biedt ook de mogelijkheid om pijnlijke traumatische herinneringen, angst of depressie te verminderen. (Hampton, 2018)

3- Neuroplasticiteit geeft ons een wonderlijk aanpassingsvermogen

Hersengebieden die normaal gesproken zeer specifieke functies uitvoeren, kunnen van rol veranderen en ander type signalen gaan verwerken. Dit is herhaaldelijk in dierexperimenten aangetoond. Een experiment waar volwassen mensen voor 5 dagen 24 uur per dag werden geblinddoekt, illustreert dit ook. De proefpersonen brachten hun tijd door met het leren van Braille, diverse tactiele en auditieve handelingen. Hun hersenen werden voor en na het experiment gescand. Zoals verwacht vuurden de neuronen in de visuele cortex volop bij beeldvorming en in de somatosensorische cortex bij het voelen van de Braille symbolen. Delen van de visuele cortex waren aan het einde van het experiment toegespitst op horen en voelen. Met andere woorden de functie die dit deel van de hersenen uitvoerde, veranderde na 5 dagen geblinddoekt te zijn geweest.  (Pascual-Leone, Neuroscience, 2005)

4- Hersenadaptatie is specifiek

De veranderingen in de hersenen zijn afhankelijk van ervaring. (Kolb, 2011) Uit onderzoek blijkt dat het leren van een nieuwe vaardigheid de grootste veranderingen in de hersenen teweeg brengen in vergelijking met het herhalen van eerdere aangeleerde motorische bewegingen. Herhaling is echter noodzakelijk om neuroplastische veranderingen te laten beklijven.

De verandering in de hersenen is regio specifiek. Als u bijvoorbeeld een vaardigheid met uw rechterhand leert, zullen de veranderingen het grootst zijn in regio’s die verantwoordelijk zijn voor beweging. En training van de rechterhand zal aan de linkerkant van uw hersenen de meeste verandering bewerkstelligen, omdat de motoriek van de rechterkant van het lichaam door de linker hersenhelft wordt aangestuurd.

5- Neuroplasticiteit is zowel positief als negatief

Meestal wordt de term neuroplasticiteit positief gelabeld door bijvoorbeeld een wonderbaarlijk herstel na hersenschade. Maar bij het ouder worden, kunnen vaardigheden ook verdwijnen en hersenaandoeningen zich voortdoen. Hieronder treft u enkele voorbeelden, waardoor neuroplasticiteit als negatief gelabeld zou kunnen worden.

Slechte gewoontes en verslavingen

Gewoontevorming vraagt om een neuroplastische verandering van de hersenen. Een persoon verlangt naar iets omdat zijn hersenen sensitief voor bijvoorbeeld een ervaring, suiker of drugs zijn geworden. Als het verlangen is bevredigd, komt dopamine vrij. Deze dosis dopamine geeft ons een plezierig gevoel en is ook een essentieel hormoon voor neuroplastische veranderingen. Een gewoonte wordt versterkt, doordat dopamine neurale verbindingen stimuleert. (Petzinger, 2015)

Elke keer als op dezelfde manier wordt gehandeld, wordt een specifiek neuraal patroon gestimuleerd en versterkt. De hersenen willen efficiënt functioneren en zullen automatisch elke keer het pad met de minste weerstand kiezen. De neurale infrastructuur of snelwegen die zijn aangemaakt, kosten namelijk minder energie dan het aanmaken van nieuwe. Dit is hoe een gewoonte of verslaving wordt geboren.

Afname hersenfuncties

Wat normaliter onder de noemer “Ik word gewoon oud” wordt geschoven, is feitelijk een negatieve neuroplastische verandering. Helaas dragen mensen zelf onbewust bij aan de afname van hersenfuncties door deze niet genoeg te gebruiken of uit te dagen. Informatie die zelden wordt gebruikt, zal neurale snelwegen doen verzwakken totdat de verbindingen helemaal weg zijn. Dit geldt ook voor gedrag of beweging. Deze achterwaartse neuroplastische verandering wordt ook wel negatief leren genoemd.

Je hebt een ‘gebruik of verlies het’ brein.

Psychische stoornissen

Veranderingen in neuroplasticiteit worden ook gezien bij psychische stoornissen zoals schizofrenie, depressie en angststoornissen etc. Een depressie kan bijvoorbeeld voortkomen uit een neuroplastisch waarneembare verandering na een traumatische ervaring in de kindertijd. Zie hiervoor ook de video over het beroemde ACE onderzoek (onderzoek naar Advers Childhood Experiences).

Trauma verandert de hersenen van een kind.

Gelukkig kan de neuroplastische verandering ook omgekeerd worden. In geval van een psychische stoornis is de juiste gedragstherapie, mits intensief uitgevoerd, hier een hulpmiddel voor.

6- Neuroplasticiteit wordt door levensstijl beïnvloed

Neuroplastische veranderingen kunnen plaatsvinden als reactie op interne en externe stimuli. Dit kan, zoals hierboven al is vermeld, positief of negatief zijn. Externe stimuli zijn bijvoorbeeld beweging en slaap. Interne stimuli vinden op het niveau van de geest plaats. Meditatie heeft bijvoorbeeld een toename in neuroplasticiteit laten zien. Zie voor meer ideeën om uw levensstijl aan te passen a.u.b hieronder. (Davidson, 2008)

 

Hoe kan neuroplasticiteit beïnvloed worden?

Onderzoek wijst uit dat hersenontwikkeling en -functie beïnvloed worden door omgevingsfactoren zoals sensorische prikkels, medicijnen (voor psychopathologie), voortplantingshormonen, ouder-kind relaties, darmflora, stress etc. (Kolb, 2011)

Onderzoek wijst ook uit dat het integreren van kleine oefeningen tijdens de dag de hersenen doen veranderen. Voorbeelden van deze oefeningen zijn bijvoorbeeld door dr. Hanson opgeschreven in het boek “Just One Thing“. Het is een boek wat kortgezegd de neurowetenschappen en mindfulness samenbrengt. Door de oefeningen vergroot het zelfvertrouwen, de efficiëntie, veerkracht, innerlijke rust en acceptatie van het leven.

De volgende levensstijl onderdelen kunnen de hersenfuncties ondersteunen en neuroplasticiteit in positieve zin stimuleren:

1. Slaap — is een essentieel onderdeel voor optimale hersenfuncties.
2. Beweging — is de voeding voor de hersenen en stimuleert de aanmaak van nieuwe hersencellen.
3. Voeding — leer a.u.b. welke voedingsstoffen essentieel zijn om de hersenen optimaal te laten functioneren. Sommige voedingsstoffen dragen bij aan een ontstekingsproces wat in de hersenen kan plaatsvinden.
4. Stress — maak a.u.b. van uw mentale gezondheid een prioriteit door bijvoorbeeld stress te verminderen.

Dr. Michael Merzenich geeft als een van de allereerste onderzoekers op het gebied van neuroplasticiteit nog wat meer tips in het artikel 8 Practical Ways to Keep Your Mind Sharp: zoek naar activiteiten die aandacht vragen, van nature bevredigend zijn en die continue nieuwe elementen met zich mee brengen om te leren. Deze type activiteiten bevorderen de chemie van de hersenen die leren en onthouden mogelijk maken.

 

Lees a.u.b meer over het fysieke lichaam en een behandelmethode om de neuroplasticiteit te vergroten in bijgaande link. Wilt u een evaluatie van uw hersenen en de aansturing naar het lichaam via functionele neurologie, dan nodig ik u uit om een afspraak te maken. Benieuwd naar de ervaringen van anderen? Kijk dan a.u.b. hier bij ervaringen.

Zie ook onderstaande Engelstalige video om neuroplasticiteit te illustreren: